Elke crisissituatie lijkt het complotdenken aan te moedigen. Je ziet het in de huidige coronacrisis; sommige mensen denken dat het virus bewust gemaakt is door de Chinezen of Bill Gates om ons in het Westen te treffen, of om ons afhankelijk te maken van een vaccin waarmee vervolgens veel geld verdient kan worden. Of het komt allemaal door 5G dat ons, ondanks de vermeende gezondheidseffecten, door een aantal hebzuchtige industriëlen wordt opgedrongen om er rijk mee te worden. Het internet biedt iedereen die zich daarmee inlaat een ongelimiteerd landschap waarin bijna eindeloos veel theorieën als verklaringen worden aangeboden voor de crisis waarin we momenteel zitten.

Mensen die zich bezig houden met complotdenken gaan er van uit dat anderen ons op heimelijke wijze willen benadelen voor hun eigen gewin. Een complot wordt dan ook gedefinieerd als ‘een samenzwering of geheime afspraak tussen een aantal personen om iets te ondernemen tegen een andere persoon of groep’.

Complotdenken is niet nieuw en wellicht zo oud als de mensheid zelf. Tijdens de aanslagen van 9/11 vierde het ook hoogtij, alsook in de economische crisis van de jaren dertig van de vorige eeuw toen de vermeende schuld bij de joodse bevolking kwam te liggen. En we weten allemaal waartoe dat uiteindelijke heeft geleid. In 1994 zagen we iets soortgelijks plaatsvinden in Rwanda, ook weer met vele doden.

Je kan op het internet eindeloze argumenten en ‘bewijzen’ voor elke complottheorie vinden, zelfs in een tijd waarin we wat meer bewust zouden moeten zijn van de aanwezigheid van wat ‘fake news’ wordt genoemd, de mengeling van feiten met halve en hele onwaarheden. Vaak wordt in complottheorieën een beroep gedaan op allerlei wetenschappelijke onderzoeken terwijl de lezer zelf amper onderzoekt of die onderzoeken werkelijk via de wetenschappelijk erkende kanalen gepubliceerd zijn. Mensen die zich aangetrokken voelen tot complotdenken zijn vaak heel kritisch zonder kritisch te zijn naar wat ze lezen. Het komt uiteindelijk meestal neer op het zoeken naar bevestiging van wat men in het eigen brein als waarheid heeft geformuleerd.

Het boeddhisme beziet complotdenken als een breken van de leefregels, met name de leefregel ‘Spreek geen kwaad’. Maar ook die van ‘Verhandel niet de wijn van misleiding’ en ‘Wees niet trots op jezelf en kijk niet op anderen neer’. Complotdenken gaat uit van de vermeende slechte intenties van anderen en dat is op zichzelf al het breken van de leefregels omdat daarmee de fundamentele eenheid van al wat is in ons denken wordt versplintert tot ‘vriend en vijand’.

Sommigen denken dat de leefregels ons naïef maken want er zijn toch overduidelijk mensen die vanuit egoïstische motieven handelen? Dat is waar en we moeten allerminst naïef zijn. We kunnen wakker zijn en onze meningen zo goed als mogelijk baseren op feiten. We kunnen ons waar nodig informeren en proberen goed van kwaad te onderscheiden. Maar complotdenken belemmert ons daarin omdat het de inherent open geest plaatst in een gesloten raamwerk van overtuigingen en meningen. Het belemmert ons effectief te handelen omdat onze acties niet aansluiten op de gegeven situatie maar vooraf al ingekleurd zijn door ons complotdenken. We kunnen daardoor geen intuïtief inzicht krijgen in hoe we een situatie het beste tegemoet kunnen treden. En met beste wordt niet bedoeld het beste voor ‘mij’ maar het beste voor alle betrokkenen in de situatie.

We zullen nooit een betere wereld creëren vanuit het denken in ‘wij en zij’. Wanneer we bereid zijn dat type denken te laten varen en durven te vertrouwen op onze diepere intelligentie die geen enkele gedachten raamwerk verdraagt, kunnen we ervan uitgaan dat onze acties – de woorden die we spreken en de handelingen die we doen, zelfs het stilzitten met een open hart en geest in meditatie – zullen bijdragen aan groeiende harmonie in deze wereld. Harmonie vraagt geen grote daden; het begint met het kleine: een glimlach, een aardig woord, het tonen van geduld, het je niet mee laten slepen met de waan van de dag. Zo maken we in deze wereld zichtbaar wat in ons stille open hart en geest al fundamenteel aanwezig is. En de kracht daarvan is niet te onderschatten.

* * * * *