Recentelijk hebben we in de Dharmatoevlucht het thema 'innerlijk verhaal' besproken en gekeken naar het feit dat we vaak met onze aandacht bij een innerlijk verhaal zijn dat gaat over wat er gebeurt is of nog moet gebeuren, of dat een commentaar is op wat er aan het gebeuren is. Dat innerlijk verhaal zegt niets over wat werkelijk en waar is maar alles over hoe wij die werkelijkheid beleven en hoe wij naar de dingen kijken. Wat werkelijk en waar is, is eenvoudig. In elk moment zijn de dingen zoals ze zijn en ben jij zoals je bent.

Wanneer we bijvoorbeeld in meditatie zitten is dat wat werkelijk en waar is bijvoorbeeld de muur waarnaar je kijkt en de geluiden die je elk moment weer hoort. En ook het bankje of kussentje waarop je zit, de ruimte waarin ook anderen aanwezig zijn, jouw lichaam op dat bankje of kussentje en als allerbelangrijkste jouw 'zijn' in dat moment. Want als jij er niet was, bestond al het andere ook niet voor jou.

Tijdens de zitmeditatie verschijnen vaak hele verhalen in ons hoofd. Als spookgedaanten verschijnen ze vanuit het niets en ze verdwijnen weer in het niets wanneer we ons bewust worden van wat op dat moment werkelijk en waar is; de muur, het bankje, jouw aanwezig zijn, enz. In het dagelijks leven gaat dit precies zo, alleen is het dan wat moeilijker om bewust te zijn van wat werkelijk en waar is. Onze innerlijke verhalen zijn voor ons soms meer waar dan de werkelijkheid en ons geloof in die verhalen is vaak bijzonder sterk. En toch, ook dan zijn er van die momenten waarin we bewust worden van het feit dat de werkelijkheid niet volledig overeenkomt met het verhaal dat we ervan in ons hoofd gemaakt hebben. Zo blijkt bijvoorbeeld een situatie waarover ik me zorgen maak, toch vaak minder erg te zijn dan dat ik me had voorgesteld en ook die persoon, waarmee ik soms van mening verschil, blijkt bij nader inzien minder zwart/wit te denken dan dat ik had aangenomen. Het is goed als we zo nu en dan tot het besef komen dat de werkelijkheid toch vaak net even anders is dan hoe we er soms over denken,

Innerlijke verhalen hebben, naast dat ze slecht aangeven hoe de werkelijkheid is, nog een andere eigenschap en dat is dat ze emoties in zich dragen. Al onze zorgen, angsten, frustraties, verwachtingen en verlangens zitten ingebed in onze verhalen, niet in de werkelijkheid zelf. De werkelijkheid is niet mooi of lelijk, niet leuk of onprettig, niet zorgelijk of angstaanjagend; het zijn onze verhalen die emotionele labels hangen aan die werkelijkheid. Welke labels we geven verschilt van persoon tot persoon. Als je met een groepje vrienden een activiteit onderneemt, kan het verrassend zijn om na afloop te horen hoe ieder het verschillend heeft ervaren.

Dukkha
De Boeddha sprak vaak over het pad als het pad naar het einde van dukkha. Het woord 'dukkha' wordt vaak met 'lijden' vertaald maar het betekent vooral 'frictie'. Verhalen schuren als het ware met de werkelijkheid. Zo gauw emoties, en met name negatieve emoties, onze innerlijke rust verstoren kunnen we er zeker van zijn dat we met onze aandacht in een verhaal zitten. Een innerlijke dialoog met onszelf over de werkelijkheid is dan gaande. We kunnen onze innerlijke vrede herstellen door bijvoorbeeld bewust te worden van de ruimte waarin we ons bevinden en de activiteit waarmee we bezig zijn - en dat kan ook het ontspannen in een comfortabele stoel zitten zijn. Word weer bewust van jouw 'zijn' in dat moment want nogmaals, zonder jouw 'zijn' bestaat er voor jou ook geen wereld om in te zijn.

Terugkomen naar hoe de werkelijkheid is, of zoals de Boeddha zei: "De dingen zien zoals ze waarlijk zijn", is niet zo moeilijk. Een juiste mate van helder en kritisch denken en met aandacht de dingen doen zijn de twee belangrijkste hulpmiddelen die we hebben. Als je in een innerlijk verhaal over iets zit, vraag je dan eens af wat waar is. Een voorbeeld: je loopt met je hond in het park maar je zit met je aandacht in een verhaal dat gaat over hoe je een probleem dat je met je buurman hebt, moet oplossen. Je zal dan merken dat, terwijl je dit denkt, je wat gespannen wordt of dat er zorgen opkomen. Misschien heb je al geoordeeld dat de buurman moeilijk en vervelend doet en met jou geen rekening houdt. Laat de gespannenheid die je dan voelt, iets zijn wat jou helpt om bewust te worden van het feit dat je met je aandacht in een verhaal zit. Wat is waar in dat moment? In ieder geval dat je met je hond aan het lopen bent in een park! Zie de hond weer, zie het gras en de bomen, voel je lichaam en weet dat je 'bent' en de spanning zal al een beetje oplossen.

Open en ontspannen houding
Het verhaal zelf is trouwens ook niet waar in die zin dat het zeker geen precieze beschrijving is van hoe de dingen waarlijk zijn. Het geeft op zijn best slechts jou visie op de werkelijkheid weer. Vanuit de optiek van de buurman ligt het probleem misschien wel bij jou! Als je dan bijvoorbeeld later die dag naar de buurman gaat om het uit te praten, dan zal het feit dat je het verhaal en de bijbehorende emoties over je probleem met hem steeds weer hebt losgelaten je helpen. Je kan dan met een meer ontspannen en open houding naar hem toe gaan en hem uitleggen hoe jij het probleem ziet en vervolgens luisteren naar wat hij te zeggen heeft. Je kan handelen op een manier die aansluit bij de werkelijkheid van dat moment en niet bij het verhaal dat je over hem gekoesterd hebt zodat de kansen dat je er samen op een goede en harmonieuze wijze uitkomt aanmerkelijk vergroot zijn.

Ons verhaal over anderen loslaten betekent niet altijd dat onze relaties met die anderen goed zullen zijn. Als de ander blijft vasthouden aan zijn of haar verhaal, kan de relatie moeilijk blijven. Maar ook dan zien we de werkelijkheid voor wat die is en dat is de ander, die aan zijn of haar verhaal over mij vasthoudt. We hoeven dat niet meer persoonlijk te nemen en ons daardoor gekrenkt te voelen. We kunnen in een open en ontspannen houding iedereen (met en zonder verhaal) ontmoeten. Andermans verhalen zullen in ieder geval niet meer gevoed worden door mijn verhalen.

Verwachtingen
Het is niet ongewoon om een verwachting te hebben dat wanneer je alle innerlijk verhalen loslaat en het vervolgens stil in jezelf wordt, de wereld als heel mooi en vriendelijk ervaren zal worden. De werkelijkheid trekt zich echter niets van onze verwachtingen aan, gelukkig maar. Soms schijnt de zon, soms regent het. Soms zijn we gezond, soms zijn we ziek. Soms kunnen we ons financieel van alles permitteren, soms moeten we bezuinigen omdat de omstandigheden zich gewijzigd hebben. De werkelijkheid verandert continu en toont zich in ontelbare gedaanten, die allen niet goed of slecht zijn, mooi of lelijk, noem maar op. Ze zijn zoals ze zijn.

Als we een verwachting koesteren zullen ter zijner tijd teleurstelling, frustratie en verdriet zich voordoen. Doorzie dat innerlijke verhalen deze gemoedstoestanden voortbrengen en ontdek dat wanneer het innerlijk verhaal wordt doorzien voor wat het is- slechts een verhaal - je vanzelf terugkomt naar het 'zijn' zelf en in dat 'zijn' weet je - al is het maar heel even - dat de stilte en vrede in het hart van jou door niets aangetast kan worden en altijd aanwezig is. En dat is ware mededogen.

Gelaagdheid
Vaak zijn innerlijke verhalen gelaagd. Zo zijn we bijvoorbeeld wel eens kwaad op iemand die ons na aan het hart ligt. Een groot deel van de dag kan ons hoofd dan gevuld zijn met een verhaal over die persoon. Als we stil zijn met dat verhaal en die emotie van kwaadheid, zien we vaak dat die emotie wat oplost en een andere dieperliggende emotie zich gaat tonen, vaak een van verdriet. Wat we eigenlijk van die persoon willen is liefde en aandacht. Zolang we blijven handelen vanuit kwaadheid, zullen we die aandacht en liefde nooit krijgen. Als we ons verhaal van kwaadheid doorzien en vervolgens gaan handelen op de basis van een verhaal van verdriet, ook dan zullen we niet krijgen wat we werkelijk verlangen. Slechts wanneer we alle verhalen doorzien zullen we de openheid van ons eigen hart ervaren waarin de liefde en aandacht al altijd aanwezig waren. Aan de basis van alle verhalen ligt het verhaal dat anderen ons liefde moeten geven terwijl de werkelijkheid is dat ons hart zelf liefde is. Liefde kan nooit opgeëist worden, je kan het alleen maar weggeven.

Innerlijke verhalen zijn soms woordeloos bijvoorbeeld wanneer we een verwachting koesteren. We kunnen een verwachting over een persoon of situatie hebben zonder dat we die verwachting in onszelf uitspreken. Maar hij is er wel en laat zich voelen, met name wanneer onze verwachting niet uitkomt. Hoe groter de verwachting, hoe sterker het gevoel. Dus emotie (dukkha) laat je weten dat je vasthoudt aan een innerlijk verhaal. Laat die emotie je terugbrengen naar het verhaal en zie dat het verhaal slechts een verhaal is. Wanneer je terugkomt naar wat werkelijk en waar is, laat het verhaal en de bijbehorende emotie jou los.