We hebben allemaal een helpende hand nodig om op gang te komen en als de training zich ontvouwt, moeten we niet te idealistisch of trots zijn om hulp te accepteren. Mijn advies is om beproefde hulpmiddelen te gebruiken als je ze nodig hebt en om te rade te gaan bij een leraar die je kan helpen om rechtstreeks het hart van zazen te vinden. Zodra die middelen hun werk hebben gedaan, moet je weer proberen om pure zazen te doen en “alleen maar zitten”.

De rondgaande ademhaling
Deze methode werd aanbevolen door eerw. meester Jiyu. Het is een oefening in onze verbeelding waarmee je je meditatie kunt beginnen, waarbij je je voorstelt dat je adem onderaan je ruggengraat bij je stuitje begint. Terwijl je inademt stel je je voor dat je adem omhoog gaat langs je ruggengraat naar je kruin. Dan adem je uit en stel je je voor dat je adem langs je voorhoofd, neus, kin en romp naar beneden zakt tot aan het schaambeen. Zo vormt de ademhaling een cirkel. Adem in langs de rug omhoog, adem uit langs de voorkant omlaag. Doe dit gedurende drie of vier ademhalingen aan het begin van een meditatieperiode of als je merkt dat je afdwaalt of afgeleid wordt. Adem normaal als je dit doet, d.w.z. niet speciaal diep, maar net zoals het komt. Het is niet de bedoeling dat je deze oefening altijd doet, maar alleen als een middel om je aandacht te richten. Het sluit aan bij de basale beweging van chi in zazen en kan zeer behulpzaam zijn. Het kan gebruikt worden in combinatie met de oefening van het gronden.
Wat we kunnen doen als we indutten of zitten als een zoutzak

Een veel voorkomend probleem is dat we soezerig worden, niet echt in slaap vallen, maar in een half verdoofde, nevelige toestand wegglijden. Je zakt wat in elkaar, je schommelt voorover en komt met een schok weer overeind. Maar meestal is de schok niet heftig genoeg om je echt wakker te schudden. Dit is bekend terrein voor iedereen die lang achter elkaar probeert te mediteren. Het beste advies is om je houding na te lopen, je ogen even wijd open te sperren en een keer diep adem te halen en door te gaan met zitten. Maar soms lijkt niets te helpen en ook al ben je niet echt uitgeput, je merkt even later dat je weer zit in te dutten. Het is echt heel zinvol om door te gaan als dit gebeurt, ook al lijkt het misschien niet zo; als je toegeeft aan slaperigheid, gaat het nooit over.

Geestelijke luiheid is een probleem dat verwant is aan slaperigheid, hoewel misschien minder opvallend. Zazen kan ongemakkelijke gevoelens blootleggen en enigszins onbewust kiezen we er dan voor om maar gedeeltelijk aanwezig te zijn. Je kunt jaren van training verspillen door je niet te richten op waar je mee bezig bent. Dit is zitten als een zoutzak in plaats van zitten als een berg! Je moet je met alles wat je hebt inzetten om goed te mediteren. Het helpt om jezelf te gronden zoals dat in hoofdstuk 2 wordt beschreven. Als je toch dromerig blijft afdwalen, kan het helpen om je ademhaling te tellen zoals hieronder beschreven wordt. Maar onthoud dat het niet om de techniek zelf gaat. Je hebt de techniek nodig om je geest te richten en werkelijk aanwezig te zijn. Als je dat doet, kan je je ‘zoutzakgeest’ meteen genezen.
Het tellen van je ademhaling

Dit is een concentratieoefening die je zo nu en dan kunt gebruiken om je te helpen je geest te richten, maar het is beter om het niet je belangrijkste oefening te laten worden. Als je dit wilt proberen, richt dan je aandacht op het rijzen en dalen van je buik bij het in- en uitademen en tel dan elke uitademing. Door het ontwikkelen van een sterke gerichtheid op deze doelbewuste voorgrond van de meditatie sluit je gedachten uit door je te concentreren op het tellen van je ademhaling. Misschien merk je dat er op de achtergrond gedachten voorbijkomen en zolang je de tel niet kwijtraakt, is dat geen probleem. Je telt je uitademingen van één tot en met tien en dan begin je opnieuw. Als je de tel kwijtraakt, begin je rustig en zonder ergernis opnieuw bij één. Misschien vind je het erg moeilijk om de tien te halen. Maak je geen zorgen, en ga gewoon door. Als je dit een tijdlang doet, ontwikkelt zich een gevoel van concentratie. Tegelijkertijd ga je een zekere mate van vredigheid voelen omdat je niet langer zo verstrooid bent en je jezelf veel meer in de hand hebt. Kijk goed hoe het voelt om geconcentreerd te zijn en raak ermee vertrouwd ‒ het is een behulpzaam referentiepunt ‒ en ga dan terug naar gewoon zitten in zazen. Het is nuttig om af en toe gedurende een meditatieperiode je ademhalingen te tellen, gewoon om jezelf te testen op ‘zoutzakgeest’. Dat kan een ietwat heilzame schok zijn! Maar de zoutzakgeest kan en zal in een ogenblik opkomen en verdwijnen. Als je merkt dat je in een dromerige toestand verkeert, is het alleen maar weer een mentale aandoening die je moet laten gaan.

Je kan gemakkelijk onderschatten hoe lang het duurt om het gevoel van zazen te krijgen. Te gauw kijken we naar alternatieven. Loop niet op de zaak vooruit en ga niet je ademhalingen tellen als dat niet nodig is. Regelmatig contact met een leraar kan je hierbij helpen. Er zijn vele andere middelen als deze die een geschoold leraar je kan laten zien als dat nodig is. Maar het natuurlijke vermogen van veel mensen om ‒ als zij doorzetten ‒ zelf hun weg te vinden in de training heeft in de afgelopen dertig jaar een diepe indruk op me gemaakt. Geen enkele methode is gemakkelijk en uiteindelijk gaat het er niet om dat we een techniek perfect leren beheersen. Hóe zit je stil? Zit gewoon stil! In het begin vindt iedereen het moeilijk, maar onderschat je eigen vermogens niet.