Acceptatie is een van de meest diepgaande aspecten van training. Toch is het een aspect waarmee velen van ons worstelen. Accepteren betekent in ontvangst nemen wat wordt aangeboden. De omstandigheden van het leven brengen voorwaarden voort, en onze acceptatie van die voorwaarden is gewoon het accepteren van de dingen zoals ze zijn. Wat met het boeddhistische idee van acceptatie niet wordt bedoeld, is het wel of niet eens zijn met de dingen zoals ze zijn. Acceptatie wil zeggen: onszelf gronden in de realiteit en niet het vormen van een oordeel in de zin van voorkeur of afkeer. De situatie accepteren betekent gegrond zijn in de werkelijke staat der dingen zonder onszelf te verliezen in idealen of fantasieën over hoe we zouden willen dat het is. Dan hebben we een goede basis van waaruit we kunnen zien welke actie wellicht geboden is. Acceptatie houdt geen dadeloosheid in; integendeel, het gronden in de werkelijkheid brengt een waarachtige respons voort.

In termen van zazen betekent acceptatie stil zitten in het zich ontvouwende leven. Er is van alles en nog wat gaande, maar het is niet nodig om voortdurend commentaar te geven – het is voldoende er in stilte middenin te zitten. Dat stil zitten is heel bewust van aard, omdat we al onze antennes gericht hebben op de situatie, maar zonder vast te houden aan een bepaald standpunt of aan welk idee dan ook over hoe het is. We kunnen niet op deze manier stil zijn zonder bereid te zijn onze gedachten en meningen te laten varen en dat vergt veel vertrouwen. Een gedachte of mening kan ook binnen acceptatie nog steeds opkomen, maar wordt dan gezien als weer een van de omstandigheden die de situatie vormen. Een mening die niet nader wordt onderzocht is geen goede basis om te bepalen wat we doen. Het doel is altijd datgene te doen dat goed is. Het verschil tussen een mening en datgene wat goed is om te doen bestaat uit het laten prevaleren van datgene waar de situatie om vraagt boven onze eigen angsten en verlangens en de voorkeuren die daaruit voortkomen. Om de noden van de situatie in te kunnen schatten moeten we ook onszelf inbrengen, want anders zal de te kiezen stap voorwaarts onrealistisch of hopeloos idealistisch zijn. Accepteren betekent niet dat onze angsten en verlangens niet mogen bestaan, maar dat we bereid zijn ze te zien zonder dat we ze alles laten bepalen.

Acceptatie is niet een proces waarin we onszelf conditioneren om te berusten in dingen die niet kloppen. Acceptatie is een staat van eenheid tussen degene die zit en de situatie. Accepteren is verkeren in niet-gescheidenheid. Acceptatie vereist onze deelname. We kiezen de realiteit boven zelfgeschapen en egocentrische illusies. We kiezen om te gaan zitten en als we die stap eenmaal hebben gezet, worden we als het ware naar acceptatie gedragen. We worstelen met acceptatie omdat we niet zien hoe fundamenteel het werkelijk is.

Hoewel acceptatie niet zonder onze betrokkenheid kan, helpt het om acceptatie niet zo zeer te zien als iets wat we doen, als wel als onze werkelijke staat. Acceptatie en realiteit zijn hetzelfde; acceptatie is de staat van zijn in harmonie met realiteit. Het is als een golf waarin de omstandigheden van het verleden de vorm van het heden voortbrengen. De golf is wij en de situatie samen. Ook al denken we dat we afgescheiden zijn, toch zijn we één met de golf. De golf ‘brengt’ de omstandigheden van het leven. Binnen de golf is er voor alles plaats – de golf is ons ware zelf, een werkelijk zelf dat net als de vorm van de golf constant verandert. Acceptatie is deze golf zijn; is ons door het leven laten tonen welk specifiek geven er van ons wordt gevraagd, en in dat geven vinden we vervulling. Zowel het ontvangen als het geven zijn in de golf aanwezig – of we zouden het kunnen omschrijven als het binnenstromen van omstandigheden die uitgaande handelingen voortbrengen zonder enig permanent zelf ertussenin. Het geven dat we doen, ons bijdragen, is verlichte actie die voortkomt uit de aard van de opkomende omstandigheden, zonder dat angst of verlangen er richting aan geven.

Weten dat jij zelf de golf bent is het loslaten van je zorgen over leven en dood. Het is een weten dat, wat er ook gebeurt, jouw wezen die golf is, in zo’n mate dat de zorgen die angst en verlangen voeden niet langer zijn wat ze waren. Jezelf loslaten is het laten varen van eigenbelang en al het lijden dat daarmee samenhangt. In die zin is acceptatie niet iets wat ik doe – het is de ware staat der dingen waarin we allemaal kunnen zijn. Acceptatie is al aanwezig, terwijl weerstand een actie is die me ervan scheidt. Aldus beschrijft acceptatie ware natuur.

Geen streven
Dit heeft rechtstreeks betrekking op zazen, omdat het betekent dat we niet hoeven te streven naar acceptatie. In feite is onze inspanning om te accepteren vaak misplaatst. Soms is het zo dat als we proberen te accepteren, we feitelijk proberen onszelf te dwingen iets te geloven waaraan we eigenlijk twijfelen. In mijn ervaring krijg ik hiervan het gevoel dat de muren op me afkomen en dat leidt weer tot een strijdlustige, boze of paniekerige reactie. Zazen kan geen zelfindoctrinatie zijn, hoe oprecht de poging ook moge zijn. Zazen komt meer overeen met het proces van kijken.

Hier volgt een voorbeeld. Er gebeurt iets dat niet zou mogen gebeuren. Misschien dat iemands handelen me ergert of schaadt, of misschien krijg ik een pijnlijke en slopende ziekte. Ik krijg het gevoel dat ik door omstandigheden waarop ik geen invloed heb moet berusten in een situatie die ik niet heb voortgebracht, wat me heel sterk raakt. Ik ben heel boos en word nog bozer als ik tegen mezelf zeg dat ik de dingen moet accepteren zoals ze zijn. Ik kan hierbij hulp gaan zoeken, maar hoogstwaarschijnlijk zal ik teleurgesteld raken over de geboden hulp, omdat deze niet wegneemt wat volgens mij de oorzaak is van mijn lijden. Ik wil dat de hulp de dingen verandert en als ze daartoe niet bij machte is, dan is dat wat mij betreft helemaal geen echte hulp. Ik zie de oorzaak van het probleem als iets dat buiten mij ligt en ik ben op zoek naar hulp van buitenaf.

Als we in deze situatie zazen zien als een middel om ons lijden te verhelpen, dan geeft dat wellicht een beetje verlichting, maar het zal niet veel opleveren en de kans is groot dat we er niet mee doorgaan. Dat komt omdat we de aard van zazen verkeerd begrijpen. Zazen is helemaal geen kuur, methode of oefenwijze. Te midden van al dit lijden is zazen zijn wat we zijn en niets anders. We moeten stoppen met dingen willen regelen en gaan zitten. Geprikkeld door de externe situatie blijft de geest zoeken naar een uitweg. In zazen is het voldoende om dat proces te zien als deel van de golf. Dat vraagt tijd, maar als we doorgaan met zitten zullen we rechtstreeks zien wat de worsteling is en, terwijl we het zien, lost het op. Als we dit eenmaal beseffen, al is het maar eventjes, lost ons lijden werkelijk op. Door ons niet af te scheiden van de golf, ontdekken we dat we kunnen blijven zitten. Het gaat erom bereid te zijn om onze wanhoop niet langer te voeden. Als we weten dat we moeten ophouden met een zelfdestructieve actie en vaststellen dat we er toch mee doorgaan, dan komt dat omdat we het niet diep genoeg hebben gezien Het heeft geen zin iets te willen zien wat we niet kunnen zien, daardoor raken we alleen maar verstrikt. Zazen is zitten en verder niets. Uiteindelijk komen we niet tot acceptatie door het te willen. In plaats daarvan lopen we op een gegeven moment tegen de onopgesmukte werkelijkheid van ons leven aan en zien dat deze in haar diepste aard geheel en al voldoende is. Vertrouwen is een grote steun, maar ook als we geen vertrouwen hebben, gaan we toch zitten.

Acceptatie
Het moge uit het bovenstaande duidelijk zijn dat zazen niet gemakkelijk is, maar op een of andere manier volgt er een respons op onze inspanningen. We moeten ons naar onze zitplaats begeven, en ons aan het zitten overgeven. Dan bevinden we ons al in de aanwezigheid van acceptatie. Ik kan acceptatie niet kennen als ware het een eigendom dat ik in mijn hand kan houden; ik kan het niet laten gebeuren omdat het zich niet laat manipuleren. Door mezelf aan het zitten over te geven, en daarmee aan het universum, komt er een respons, en ik ben niet alleen. Ik ervaar dit als een weten dat ik de golf ben en dat de golf genoeg is. Dit verandert hoe ik de situatie, de wereld en mijn leven ervaar. Het gebeurt niet met mij, het gebeurt gewoon, en ik maak er deel van uit. Dáár zit het ‘m in.

Met het ontstaan van een situatie komt een behoefte op hieraan te beantwoorden, een noodzaak tot mededogen die op een of andere manier deel is van de aard van de golf. De kracht om te antwoorden is eveneens de golf. Onze beperkingen zijn een deel van de omstandigheden die de golf vormen en dus komt een waarachtige respons niet voort uit onware idealiseringen of verwachtingen. De waarachtige respons is handelen zoals we werkelijk zijn, niet zoals we misschien denken te moeten zijn. Het komt steeds weer neer op acceptatie als de werkelijke eenheid van onszelf binnen het geheel van omstandigheden dat het bestaan is. De golf is zowel zin als vervulling tegelijkertijd. Ze is uniek in tijd en plaats en onscheidbaar van al wat is. Dit is ons fantastische leven.

Ware helderheid en kalmte zijn alleen te vinden in de werkelijke staat der dingen. Zolang we ook maar iets buiten de golf proberen te houden, bieden we weerstand aan heldere kalmte. Deze wetenschap verandert onze houding ten opzichte van acceptatie en het is niet langer iets dat we zouden moeten doen als een ascetische of zelfs maar deugdzame handeling: het is gewoon wat al is.

Ons leven is een veelomvattende interactie binnen de wereld en toch zullen we nooit haar ware betekenis vinden zonder ‘ja’ te zeggen tegen het werk dat ons wacht. We hoeven onszelf niet als edelmoedig te beschouwen als we dat doen, want we brengen slechts ons leven tot vervulling. Het helpt als anderen onze inspanningen waarderen en ook wij zouden onze waardering voor anderen moeten tonen, maar toch gebeurt het vaak dat we vinden dat wij ons deel doen terwijl anderen dat niet doen. Dat kan waar zijn, en het kan zijn dat zij net zo over ons denken. Maar laten we onszelf niet opsluiten in een gevangenis van zelfrechtvaardiging, zelfs al we menen dat anderen onredelijk zijn. Er zijn situaties waarin de een het werk doet en anderen daarop meeliften. In zo’n situatie is het een deel van het werk, van de golf, hiermee zo goed mogelijk om te gaan. We moeten echter wel oppassen dat we ons werk niet laten aanjagen door gekwetste gevoelens. Het is soms zwaar, en acceptatie is een radicale aangelegenheid die vereist dat we alles geven. De golf is alleen werkelijk de golf als ze zichzelf helemaal geeft. Als we begrijpen dat ons geven onze vervulling is, is dit een reële mogelijkheid. Zolang als we in onze eigen geest deugdzaam blijven, blijven we vastzitten aan het wiel van lijden. Acceptatie brengt ons voorbij het lijden - als we willen gaan.

*****