Hoop gaat altijd over de toekomst. Op zijn best spoort het ons aan om zodanig te handelen dat het het gewenste resultaat tot gevolg heeft. Op zijn slechts is het een sentimenteel gevoel dat wordt opgeroepen om de ware oorzaken van lijden te verhullen. Als hoop gepaard gaat met het cultiveren van onvrede met het heden, is het destructief. Het is nuttig om onderscheid te maken tussen een positieve kijk op het leven en het soort hoop dat voor vervulling afhangt van wat de toekomst oplevert. We kunnen een positieve houding ten aanzien van het leven volhouden en alles doen wat nodig is voor het goede, zonder gericht te zijn op een bepaald resultaat als bron van onze vervulling. Het is voldoende dat we doen wat we kunnen. Dit is zo, omdat werkelijke vervulling altijd uitsluitend in het huidige moment te vinden is.

Leven zonder motivatie en hoop?
Als we leven zonder hebzucht, haat of misleiding, betekent dit dan dat we leven zonder motivatie en zonder hoop? Om de vraag op een andere manier te stellen: wat is de bron van juist handelen? Ik geloof niet dat die bron hoop is, ook al zullen velen zeggen dat iedereen hoop nodig heeft. Net als bij ieder ander is ook mijn leven beïnvloed door het vooruitzicht van toekomstige geneugten en bevredigingen, maar zazen heeft me geleerd er niet te veel waarde aan te hechten. Ik wil niet langer afhankelijk zijn van iets dat buiten het hier en nu ligt, omdat ik weet dat wat er nú is de enige ware schat in dit leven is. Dit maakt vervulling een realiteit. Zo lang ik vertrouw op hoopvolle verwachtingen, wordt vervulling opgeschort.

Tijdens het mediteren besteden mensen gewoonlijk veel tijd aan denken, piekeren, bang zijn voor of verlangen naar een ding of een gebeurtenis in de toekomst. Zulke activiteit staat onze bewustwording van wat nu aanwezig is in de weg. Als we de toekomst loslaten, doet de werkelijkheid van het heden zich gelden. Waarheid is beter dan wat dan ook. Fantasieën mogen dan wel beter lijken dan wat er nu is, maar ze missen de basis in het hier en nu. Ja, wellicht kunnen we ze in de toekomst verwezenlijken, maar de ervaring leert ons dat het verworvene leeg blijkt te zijn als we denken dat het de bron van vervulling is. We zijn er heel goed in om onszelf in dit opzicht voor de gek te houden, omdat we bang zijn om weerloos te zitten in wat er nu is. We zijn geneigd om hoop als het tegendeel van wanhoop te zien en dat als we hoop laten varen er alleen nog maar wanhoop overhouden. Dit is een fundamentele misvatting.

Onderzoeken wat er nu is – voorbij hoop en wanhoop – is een manier om zazen te omschrijven. Om de werkelijkheid of wat er nu is te leren kennen, moeten we inzien hoe sterk we gebonden zijn aan ideeën van winst en verlies. Veel mensen ervaren het hier en nu als angst. Dat is het gevolg als we hoop en vrees de koers van ons leven laten bepalen. Om rechtstreeks naar de aard van ons leven te kijken moeten we middenin die angst zitten en zien dat hij de echo van onze hoop en wanhoop is, en dan dieper kijken. We moeten onze gevoelens niet negeren, want ze zijn een onderdeel van wat er nu is, maar het is noodzakelijk dat we de vaardigheid ontwikkelen om verder te kijken dan onze gevoelens, omdat ze lang niet het belangrijkste deel van het nu zijn. Als een iemand boos wordt en alleen nog maar oog heeft voor zijn gevoelens, zal hij grote schade aanrichten. Als we zien hoeveel meer er is en hoe innig we met alles zijn verbonden, dan nemen gevoelens hun rechtmatige plaats in.

Hoop en wanhoop
Ik betwijfel of iemand kan ontkomen aan de tegenstellingen van hoop en wanhoop tenzij hij geconfronteerd wordt met de ware aard van zichzelf en de wereld. We moeten diep graven in de volheid van wat hier is, te beginnen met onszelf. Daarbij is het van belang dat we niet meer doen dan zien hoe de dingen zijn en afzien van oordelen of veroordelen. Als we meteen klaarstaan met een oordeel, is dat vaak omdat we willen veranderen, maar we zien niet dat ons oordeel voorwaarden oplegt die de verandering tegenhouden waarop we hopen. Voor veel mensen lijkt het accepteren van de dingen zoals ze zijn een plichtsverzuim, maar wanneer we de ware aard van de dingen gelegenheid bieden zich te tonen, zonder voorwaarden te stellen of te oordelen, wordt een schat geopenbaard. Het is soms lastig dit te zien, omdat we onder ‘schat’ bepaalde dingen verstaan die we zoeken en niet vinden. De ware schat ligt in de werkelijkheid die zichzelf bevestigt, de werkelijkheid die er is. Dit zíjn is volkomen en die volkomenheid bevat zijn eigen beweging. Daarmee bedoel ik dat de omstandigheden van het nu een beweging laten zien die ons in zich sluit, omdat we er ten zeerste deel van uitmaken. Dit is een manier om te zeggen dat het leven een behoefte onthult en dat het onze rol is deze te vervullen en in het vervullen vinden we de zin van het leven. Zolang we blijven doen wat we willen doen in plaats van te luisteren naar wat het leven vraagt, zal – zelfs als we alles bereken waarnaar we verlangen – ware betekenis nog steeds ontbreken. Gehoor geven aan waar het leven om vraagt, leidt tot een bewustwording van een diepgaande toereikendheid, een volheid die niet van de toekomst afhangt. Die wordt nu verwezenlijkt of helemaal niet.

Hoewel toelichtingen als deze soms de weg kunnen wijzen, is er geen verklaring die het kan onthullen. We moeten zitten en dit rechtstreeks in zazen voor onszelf onderzoeken. Het is belangrijk dat je je inspanningen niet ondermijnt door te denken dat je het niet weet – of dat je het weet. Laat zulke meningen met rust en ga dieper en dieper in de dingen zoals ze zijn. Aanvankelijk weet je wellicht niet wat dat betekent, dus stel de vraag: wie is het die hier zit? Ga niet speculeren, maar kijk gewoon naar de beweging van het huidige moment. Als je zorgvuldig kijkt zul je ontdekken dat er bewegingen van de geest zijn, waarvan je op een of andere manier weet dat ze niet behulpzaam zijn en andere die dat wel lijken te zijn. Met andere woorden, je ziet dat toegeven aan bepaalde geestestoestanden leidt tot meer lijden en dit nalaten werkelijk helpt dat te verminderen. Dit is een van de manieren waarop omstandigheden ons onze roeping tonen. Het kan alleen zichtbaar worden als we bereid zijn onze behoeften en angsten opzij te zetten.

We kunnen slechts enkele van de omstandigheden kiezen die ons leven maken tot wat het is. Het is van belang om met wijsheid te kiezen, maar nog belangrijker is dat we moeten inzien dat ongeacht welke omstandigheden er in dit moment aanwezig zijn, het deze omstandigheden zijn die ons leven vervolledigen. Omstandigheden kunnen hun volkomenheid tonen door te laten zien wat gedaan moet worden, maar dieper dan dat is de volkomenheid die zich ieder moment voordoet. Volkomenheid komt niet door een bepaalde handeling te verrichten, en het is ook niet iets dat vanaf het begin aanwezig is. Het gebeurt in de totaliteit van dit moment. Het is van geen enkele voorwaarde afhankelijk; het is vervolmaakte acceptatie. Als wij stoppen, openbaart de wereld dit.

* * * * *