Tijdens het bewind van de Gupta-koning Kumaragupta I (415-456) werd de beroemde universiteit van Nalanda gesticht en werd een belangrijk centrum voor boeddhistisch onderwijs. In de hoogtijdagen studeerden er naar schatting 10.000 studenten bij 1000 leraren. Er waren zes tempels en zeven kloosters. De bibliotheek, die negen verdiepingen telde, bevatte naar verluidt 9.000.000 boeken. De Chinese pelgrim Xuanzang heeft in de 7e eeuw gedetailleerde verslagen van de universiteit nagelaten.

Wat tegenwoordig Tibetaans Boeddhisme (Vajrayana) wordt genoemd, heeft zijn oorsprong in de Nalanda-universiteit en de leraren die daar tussen 9e tot 12e eeuw geleefd hebben. Ook het Mahayana werd op de universiteit van Nalanda onderwezen, evenals Theravada.

Vernietiging
In 1193 werd de universiteit tijdens de islamitische invasie van India onder aanvoering van Muhammad Khilji geplunderd en volledig vernietigd. Deze verwoesting droeg in sterke mate bij tot het verval van het boeddhisme in India. De stad was niet compleet verlaten, want in 1235 vond een pelgrim nog een 90-jarige leraar met 70 studenten in de stad. Een brahmaan in de buurt ondersteunde hen, want de leraar wilde pas de stad verlaten nadat alle studenten geslaagd waren.