De rol van toevlucht
Omdat mensen nu eenmaal mensen zijn, hebben we allemaal 'blinde vlekken' die dit proces in de weg kunnen staan. Zo kunnen bijvoorbeeld onze verborgen behoeften en angsten in de weg staan van de heldere blik op het simpele gegeven van 'wat het eerst nodig is'. In de wetenschap hiervan geeft het boeddhisme richtlijnen voor een veilige beoefening van de moed om te doen wat gedaan moet worden. Dat zijn de diverse leefregels, die in de vorige folder werden besproken. Omdat de bron van al die leefregels dezelfde Boeddhanatuur is, waarop we vertrouwen om te kunnen zien wat als eerstvolgende dient te gebeuren, weten we dat wat ons getoond wordt niet in conflict kan zijn met die leefregels. En omdat de allereerste leefregel die is van het toevlucht nemen tot de Boeddha, Dharma en Sangha, kunnen we afleiden dat wat ons getoond wordt niet in conflict kan zijn met de elementaire boeddhistische principes van de geschriften of met het wijze en barmhartige advies van de Sangha.

Als we erop vertrouwen dat er geen echt conflict tussen deze dingen kan zijn, betekent dat dat schijnbare conflicten, waar ze zich voordoen, niet kunnen zijn wat ze lijken. En in het algemeen betekenen zulke schijnbare conflicten dat er nog een 'stukje van de puzzel' te ontdekken valt. In zulke gevallen is het meestal wijs om te wachten en meer toevlucht te nemen alvorens te handelen, dit in het vertrouwen dat de dingen helder zullen worden. Als er bijvoorbeeld een verschil bestaat tussen wat wij waarnemen en wat een ander vertrouwd lid van de Sangha waarneemt, dan is het beter om af te zien van we gewoonlijk aannemen, namelijk dat de een gelijk heeft en de ander niet. Soms kan dat wel eens zo zijn, en dan zal de tijd en de oefening dat leren, maar erover kibbelen (in je hoofd of met de ander) is niet de manier om helderheid te krijgen. Het gaat waarschijnlijk eerder om een voorbeeld van het 'probleem poes'. De één ziet snorharen, en die zijn er ook echt, de ander ziet een oor, en ook dat is er echt. Onenigheid over de vraag of het nu 'echt' om snorharen of om een oor gaat, is niet nodig. Opnieuw toevlucht nemen en voortgaan met de oefening zal ook nog een pootje en een neus onthullen; langzaam zal duidelijk worden dat het niet alleen maar om snorharen of een oor ging, het ging om een poes. Het zou natuurlijk ook een stinkdier kunnen zijn! Wellicht is het beter om te wachten tot een staart in beeld komt, voordat we uitreiken en het oor strelen! Op andere momenten is het echter soms nodig om direct te handelen: we moeten dan moed vatten en zo goed mogelijk onze best doen, en bereid zijn om de gevolgen te dragen.

De wijsheid van niet weten
Alles wat hierboven besproken werd vraagt van ons om te accepteren dat we veel dingen niet weten. Zelfs als de volgende stap ons helder en eenvoudig voor ogen staat, is hij niet werkelijk gekend. Zichtbaar misschien, hoorbaar en tastbaar ook, maar niet kenbaar zoals onze geest zou willen. Dat lijkt karakteristiek voor Zentraining. Inderdaad, hoe verder we er in doordringen, hoe minder we weten, zelfs als er grote zekerheid bestaat over de dingen die we direct voor ons zien. Dit 'niet weten' is feitelijk een aspect van wijsheid, en zo vreemd als het lijkt, dat is veel nuttiger dan het 'weten' waarnaar we steeds op zoek zijn. Het is juist meestal dit 'weten' dat problemen veroorzaakt bij de beoefening van juiste inspanning. Wanneer we 'weten' hoe onze training dient te verlopen, dan oordelen we volgens die norm en proberen onze wilskracht te gebruiken om eraan te voldoen. De norm, het oordelen, het forceren en het willen voldoen, al dat leidt tot problemen en daarmee onherroepelijk tot meer lijden in plaats van tot bevrijding. Gaan we echter gewoon niet-wetend voort, dan kan dat allemaal worden voorkomen.

Maar waarom hebben we dan eigenlijk een Achtvoudig Pad nodig? Het doel daarvan is toch juist om ons te tonen hoe we effectief moeten oefenen? In zekere zin is dat natuurlijk zo: de mensheid kent geen betere richtlijn voor vrede en waar begrip. Maar op een ander niveau is dat helemaal niet het doel. Het is geen lijst van dingen die je moet kennen en doen, geen norm waaraan jij of anderen moeten voldoen, geen set gereedschap, waarmee je jezelf kunt repareren. Wat het wel biedt, is een toegang. Je kunt er dagelijks doorheen stappen, oprecht en vol goede moed, niet wetend. De ware plaats van de toegang ligt in het diepst van ons hart, niet in onze wetende geest. Het doet zijn werk door ons de eerstvolgende, eenvoudige stap te tonen. Het is onze taak om die stap telkens opnieuw oprecht en naar ons beste kunnen te nemen. En zoals eerwaarde meester Jiyu-Kennett zei, dat is alles wat het boeddhisme ooit van ons zal vragen. En dat is genoeg.