Alles is in een proces, een proces van ontwikkeling en een proces van verandering, in een proces van verschijnen en in een proces van verdwijnen. We neigen de dingen een label te geven alsof het vaststaande entiteiten zijn, bijvoorbeeld een boom. Maar wanneer begint een boom? Als bijvoorbeeld eikennoot of zaailing? Als jong boompje, als volwassen boom? Wanneer is de boom de boom? Als hij stervende is, half afgetakeld, uiteindelijk een stam zonder blad? Wanneer hij op de grond ligt, afgebroken door de wind? Wanneer hij aan het uiteenvallen is en opgenomen wordt door de aarde? Is dat het moment waarop 'de boom' verdwijnt?

Een mens, wat betekent dat? Beginnen we wanneer we uit de baarmoeder komen? In de baarmoeder? Bij de bevruchting? Wanneer onze ouders elkaar ontmoeten en besluiten een kind te krijgen? Ben ik de baby, het jonge jongetje, de volwassen man, straks de grijsaard, het lichaam in de kist, in de grond?

Alles is in een proces van ontwikkeling en alles gaat met alles samen. Je horen is een proces, je zien is een proces, je voelen, je denken, je hartslag, je ademhaling. Een continue voortgang waarin de dingen veranderen, komen en gaan. Je onwetendheid, je inzicht, allemaal processen. De ontwikkeling van de aarde, het zonnestelsel, het hele universum. Gaan we op zoek naar iets dat een entiteit is dat vast staat vinden we niets. Alles is een proces. Wat ik “ik” noem is een proces bestaande uit eindeloos veel aspecten die allemaal weer processen zijn.

Er is niets vast te grijpen en vast te houden. Proberen we dat, dan vinden we alleen maar een leegte in onze handen, als water dat je niet kan vasthouden. Als we daarmee stil zitten beseffen we dat het heel bevrijdend is, dit inzicht. Hoe meer we in [termen van] entiteiten denken, onszelf als een vaststaande entiteit zien, hoe meer we verkrampen rond dat beeld. Hoe gelukkiger en vrolijker we zijn, dus hoe ruimer dat beeld van onszelf, hoe vrijer en ruimer we onszelf voelen, hoe vloeibaarder en lichter het leven wordt als proces.

Het bevrijd ons ook van de juk van de tijd van toekomst en verleden. We kunnen alleen maar over de toekomst denken in termen van beelden die vaststaan. Dat is wat een beeld is. We kunnen alleen maar over het verleden denken in termen van beelden alsof de wereld van morgen en gisteren bestaat uit entiteiten. Wanneer we zien dat alles in een proces van verandering is, eindigen we vanzelf in het hier en nu. Want dat proces vindt maar op één moment plaats, nu. En het is nu waar we de verwondering tegenkomen, de schoonheid. Je kan alleen maar nu verwonderd raken door de schoonheid van een mooie bloem, een mooi stuk muziek, de glimlach van de mens die je nu tegenkomt. Wie is ooit betoverd geraakt door de schoonheid van morgen of gisteren?

Dus ons kostbaarste bezit in het leven, dit vermogen om verwonderd te zijn, geraakt [te worden] door de schoonheid, vinden we alleen maar in het nu. Dus het brengt ons precies waar we naar verlangen, dit inzicht dat alles een proces van verandering is, van komen en gaan. Alles buiten mezelf, alles in mezelf. En daarmee is het het hart van de Boeddha’s leer, de bevrijding van lijden door inzicht.

Dus zit met een open hart, open geest en zie hoe alles een proces is, inclusief alles waarvan je denkt dat jij het bent. En twijfel niet, de dag zal komen dat je daardoor diep ontroerd zal worden, diep geraakt door de schoonheid ervan, diep geraakt door de glimlach in je hart.

* * * * *